اقبال- چون زمین و آسمان را طی کن

این زمین و آسمان ملک خداست
این مہ و پروین ہمہ میراث ماست
اندرین رہ ہر چہ آید در نظر
با نگاہ محرمی او را نگر
چون غریبان در دیار خود مرو
ای ز خود گم اندکی بیباک شو
این و آن حکم ترا بر دل زند
گر تو گوئی این مکن آن کن ،کند
نیست عالم جز بتان چشم و گوش
اینکہ ہر فردای او میرد چو دوش
در بیابان طلب دیوانہ شو
یعنی ابراہیم این بتخانہ شو
چون زمین و آسمان را طی کنی
این جہان و آن جہان را طی کنی
از خدا ہفت آسمان دیگر طلب
صد زمان و صد مکان دیگر طلب
بی خود افتادن لب جوی بہشت
بی نیاز از حرب و ضرب خوب و زشت
گر نجات ما فراغ از جستجوست
گور خوشتر از بہشت رنگ و بوست
ای مسافر جان بمیرد از مقام
زندہ تر گردد ز پرواز مدام

ہم سفر با اختران بودن خوش است
در سفر یک دم نیاسودن خوش است
تا شدم اندر فضاہا پی سپر
آنچہ بالا بود ، زیر آمد نظر
تیرہ خاکی برتر از قندیل شب
سایۂ من بر سر من ای عجب
ہر زمان نزدیک تر نزدیکتر
تا نمایان شد کہستان قمر
گفت ’’رومی از گمانہا پاک شو
خوگر رسم و رہ افلاک شو
ماہ از ما دور و با ما آشناست
این نخستین منزل اندر راہ ماست
دیر و زود روزگارش دیدنی است
غارہای کوہسارش دیدنی است‘‘
آن سکوت آن کوہسار ہولناک
اندرون پر سوز و بیرون چاک چاک
صد جبل از خافطین و یلدرم
بر دہانش درد و نار اندر شکم
از درونش سبزہ ئی سر بر نزد
طایری اندر فضایش پر نزد
ابر ہا بے نم ، ہوا ہا تند و تیز
با زمین مردہ ئے اندر ستیز
عالم فرسودہ ئی بی رنگ و صوت
نی نشان زندگی در وی نہ موت
نی بنافش ریشۂ نخل حیات
نی بہ صلب روزگارش حادثات
گرچہ ہست از دودمان آفتاب
صبح و شام او نزاید انقلاب

گفت رومی ’’خیز و گامی پیش نہ
دولت بیدار را از کف مدہ
باطنش از ظاہر او خوشتر است
در قفار او جہانی دیگر است
ہر چہ پیش آید ترا ای مرد ہوش
گیر اندر حلقہ ہای چشم و گوش
چشم اگر بیناست ہر شی دیدنی است
در ترازوی نگہ سنجیدنی است
ہر کجا رومی برد آنجا برو
یک دو دم از غیر او بیگانہ شو‘‘
دست من آہستہ سوی خود کشید
تند رفت و بر سر غاری رسید